Hội thảo về các bằng chứng khoa học và pháp lý liên quan đến yêu cầu hủy bỏ hiệu lực bằng độc quyền sáng chế VN9900

Kính thưa GS. TSKH Phạm Mạnh Hùng, Chủ tịch Hội phòng chống AIDS Hà Nội, Chủ tịch Tổng hội Y học Việt Nam; Thưa các vị khách quí từ các cơ quan chính phủ, các tổ chức xã hội dân sự và khối doanh nghiệp:

Một trong những vai trò của Liên Hợp Quốc (LHQ) là giúp các quốc gia thành viên tuân thủ các công ước và tuyên bố được toàn thế giới thông qua của LHQ. Tuyên ngôn quốc tế về quyền con người năm 1948 bao gồm quyền được chăm sóc sức khỏe, và quyền này được mô tả trong Công ước quốc tế về các Quyền Kinh tế, Xã hội và Văn hóa là “quyền của mọi người dân được chăm sóc sức khỏe ở mức tốt nhất có thể.” Để mỗi người dân đều được như vậy, thì họ phải tiếp cận được đến các dịch vụ chăm sóc sức khỏe có giá phải chăng, bao gồm thuốc giá rẻ. Hôm nay chúng ta ở đây để cùng thảo luận việc làm thế nào để có được thuốc giá rẻ cho những người sống với HIV ở Việt Nam, mà cụ thể là thuốc kháng vi-rút (thuốc ARV) giá rẻ. Khi tôi bắt đầu tham gia ứng phó với HIV 20 năm trước đây, việc chẩn đoán nhiễm HIV đồng nghĩa với việc thông báo cho người nhiễm HIV rằng họ chỉ còn sống được vài tháng hoặc vài năm nữa. AIDS đồng nghĩa với chết. Giờ đây, thuốc ARV cho phép người nhiễm HIV sống lâu, khỏe mạnh và tiếp tục đóng góp cho xã hội. Người sống với HIV PHẢI tiếp cận được tới các loại thuốc ARV giá rẻ, nếu không họ sẽ chết. Đơn giản là như vậy. Nhưng vấn đề phức tạp hơn là làm thế nào để tiếp cận được tới thuốc ARV giá rẻ. Những loại thuốc này không phải là thuốc miễn phí. Có người đã tạo ra thuốc và người dùng thuốc phải trả tiền cho sáng tạo này. Các công ty dược đa quốc gia bỏ ra hàng tỷ đô-la để nghiên cứu và phát triển các loại thuốc ARV đầu tiên cũng như các loại thuốc ARV mới và công hiệu nhất. Họ nói rằng họ cần được bù đắp các chi phí nghiên cứu và phát triển này. Nếu không, họ không thể tiếp tục phát triển thêm các loại thuốc mới để chiến đấu chống lại HIV và các căn bệnh khác. Những công ty dược này được cấp bằng độc quyền sáng chế cho những loại thuốc mà họ phát triển ra, giống như đối với các lĩnh vực sở hữu trí tuệ khác. Việc này cho họ độc quyền sản xuất và bán các loại thuốc này trong nhiều năm. Sau khi bằng độc quyền sáng chế hết hạn, các công ty khác được phép sản xuất các loại thuốc này, và việc cạnh tranh khiến giá thuốc giảm đáng kể. Cách đây khoảng 10 năm, khi các công ty sản xuất thuốc gốc bắt đầu sản xuất thuốc ARV với qui mô lớn, chi phí điều trị đã giảm từ hơn 10.000 đô-la/người/năm vào năm 2000 xuống dưới 116 đô-la vào năm 2010. Việc giảm một số lớn trong chi phí điều trị này xảy ra đồng thời với việc tăng một lượng lớn người nhiễm HIV được điều trị tại VIệt Nam cũng như ở các nước có thu nhập thấp và trung bình khác. Số người tử vong do AIDS hàng năm cũng giảm đáng kể. Rõ ràng cộng đồng quốc tế và từng quốc gia cần phải làm sao để cân bằng việc bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ của các công ty tư nhân và việc bảo vệ quyền được chăm sóc sức khỏe của người dân. Giải pháp để có được sự cân bằng này nằm trong các qui định về thương mại quốc tế. Các quốc gia thành viên Tổ chức Thương mại Thế giới buộc phải bảo vệ độc quyền các phát minh và sáng chế công nghệ trong ít nhất 20 năm. Nhưng các qui định này cũng có những điểm linh hoạt để cho phép các quốc gia bảo đảm tiếp cận đến các phát minh nếu đó là vì lợi ích công cộng – như chăm sóc sức khỏe cộng đồng. Các quốc gia có quyền quyết định phát minh và sáng chế thực sự phải thỏa mãn những tiêu chí gì để xứng đáng được cấp bằng độc quyền sáng chế, còn đâu là những phát hiện đã được bộc lộ và chỉ là những thay đổi nhỏ không thể được gọi là sáng chế. Hôm nay chúng ta đang bàn về một trường hợp cụ thể – bằng độc quyền sáng chế cho một loại thuốc ARV mà Mạng lưới quốc gia những người sống với HIV (VNP+) đề nghị hủy bỏ hiệu lực. Tôi xin chúc mừng Mạng lưới VNP+ vì các bạn đã dũng cảm đưa ra đề nghị này. Đây chính là vai trò và trách nhiệm của các bạn với tư cách là tiếng nói đại diện cho những người sống với HIV ở Việt Nam. Tôi cũng xin chúc mừng Hội phòng chống AIDS Hà Nội vì đã hỗ trợ Mạng lưới VNP+ tìm hiểu về khả năng yêu cầu hủy bỏ hiệu lực bằng độc quyền sáng chế này. Và tôi xin cảm ơn tất cả các quí vị vì đã có mặt ở đây để cùng thảo luận. UNAIDS rất tự hào được hỗ trợ hội thảo tham vấn ngày hôm nay. Vai trò của chúng tôi không phải là đưa ra những khuyến cáo về chuyên môn hay về pháp luật sở hữu trí tuệ trực tiếp liên quan đến trường hợp này. Chúng tôi ở đây để giúp thúc đẩy việc trao đổi và thảo luận, nhằm đảm bảo những người sống với HIV ở Việt Nam được hưởng quyền được chăm sóc sức khỏe ở mức tốt nhất có thể. Để kết thúc bài phát biểu, tôi xin nhấn mạnh rằng hôm nay chúng ta sẽ thảo luận không chỉ về người sống với HIV và tiếp cận tới thuốc ARV giá rẻ. Việc chúng ta thảo luận cũng tác động đến những người dân Việt Nam đang chống chọi với những căn bệnh khác như viêm gan, bệnh tim, ung thư hay đái tháo đường. Điều quan trọng là cả các cơ quan chính phủ và các tổ chức xã hội dân sự đều cần hiểu rõ tất cả các công cụ và lựa chọn hiện có nhằm đảm bảo mọi người dân Việt Nam đều tiếp cận được tới các loại thuốc giá rẻ mà họ cần để được hưởng quyền được chăm sóc sức khỏe. Các cuộc họp về vấn đề sở hữu trí tuệ thường bị sa đà vào các chi tiết về chuyên môn và pháp lý, và có lẽ khó tránh khỏi trở nên như vậy vì bản chất các vấn đề về luật và dược là rất phức tạp. Nhưng sau cùng, điều mà chúng ta bàn luận không phải là thuốc hay bằng độc quyền sáng chế. Chúng ta đang bàn luận về con người và việc sử dụng các qui định về thương mại quốc tế ra sao để đảm bảo mọi người đều được sống khỏe mạnh, hạnh phúc và có ích cho xã hội. Tôi rất mong chờ được nghe các bài trình bày sắp tới đây của các chuyên gia và một cuộc thảo luận sôi nổi của tất cả chúng ta về những vấn đề quan trọng nói trên.  Xin cam on va chuc suc khoe!