Hướng tới bao phủ chăm sóc sức khỏe toàn dân ở Việt Nam: Đáp ứng nhu cầu của những người chịu ảnh hưởng bởi HIV
Đoàn Thị Khuyên, một phụ nữ nhiễm HIV ở thành phố Hải Phòng, đã tham gia điều trị kháng HIV nhiều năm và có sức khỏe tốt. Chị rất tích cực trong hoạt động hỗ trợ cộng đồng tại thành phố của mình đồng thời là thành viên Ban điều hành Liên minh hỗ trợ tuân thủ điều trị HIV của Việt Nam (SATA+). Gần đây, chị Khuyên nhận được nhiều yêu cầu hỗ trợ người nhiễm HIV liên quan đến việc chuyển điều trị kháng HIV từ nguồn hỗ trợ nước ngoài sang nguồn bảo hiểm y tế (BHYT).
Việt Nam sẽ bắt đầu cung cấp điều trị kháng HIV thông qua BHYT từ tháng 1/2019. Đây là một bước đi táo bạo nhằm bảo đảm tính bền vững của đáp ứng với HIV, nhưng cũng đặt ra nhiều thách thức trong việc chuyển đổi, kiện toàn các hệ thống và cơ sở y tế, và đáp ứng nhu cầu sử dụng dịch vụ của người nhiễm HIV.
“Trong quá trình chuẩn bị chuyển đổi [điều trị kháng HIV] sang nguồn BHYT chúng tôi đã thấy xuất hiện một số vấn đề đáng lo ngại.” Chị Khuyên chia sẻ tại một hội nghị về việc thực hiện chính sách, pháp luật phòng chống HIV trong bối cảnh tiến tới bao phủ chăm sóc sức khỏe toàn dân do Ủy ban các vấn đề xã hội của Quốc hội tổ chức, với sự tham gia của các cơ quan hữu quan. Hội nghị vừa diễn ra trong tháng 9/2018, với sự hỗ trợ của Nhóm phối hợp của Liên Hợp Quốc về HIV/AIDS.
Trong phần phát biểu của mình, chị Khuyên cho biết một quan ngại lớn của cộng đồng là về tư vấn và hỗ trợ tuân thủ điều trị cho những người nhiễm HIV mới tham gia điều trị. Việc đáp ứng nhu cầu hỗ trợ này là thiết yếu để đảm bảo hiệu quả trong điều trị kháng HIV nhưng hiện đang gặp khó khăn. Một phần khó khăn là do nguồn nhân lực tại các cơ sở điều trị HIV đã trở nên hạn hẹp khi không còn hỗ trợ từ các dự án nước ngoài và thực hiện sát nhập, kiện toàn để đủ điều kiện ký hợp đồng cung cấp dịch vụ y tế do quỹ BHYT chi trả. Chị Khuyên cho biết chị và mạng lưới đã hỗ trợ những người nhiễm HIV bỏ uống thuốc ARV vì phản ứng phụ của thuốc khiến họ nhầm tưởng mình trở bệnh nặng hơn. Có những trường hợp cần hỗ trợ khác , khi người nhiễm HIV chậm đến lấy thuốc do chưa hiểu thấu đáo sự cần thiết phải uống thuốc đều đặn hàng ngày để đạt được hiệu quả điều trị cao và tránh kháng thuốc.
Trong những năm gần đây Việt Nam đã nỗ lực rất lớn để chuẩn bị chuyển chương trình điều trị kháng HIV sang sử dụng nguồn quỹ BHYT, nhằm đảm bảo nguồn tài chính bền vững cho công tác điều trị. Quá trình chuyển đổi diễn ra trên 3 lĩnh vực chính, gồm kiện toàn các phòng khám ngoại trú HIV để đủ điều kiện cung cấp dịch vụ khám chữa bệnh BHYT, mở rộng độ bao phủ BHYT trong những người nhiễm HIV đang tham gia điều trị, và mua sắm, cung ứng thuốc kháng HIV sử dụng nguồn quỹ BHYT bảo đảm chất lượng tốt với chi phí tối ưu.
Việt Nam đã đạt được nhiều kết quả ấn tượng trong việc chuẩn bị cho sự thay đổi này. Năm 2016, một Quyết định của Thủ tướng Chính phủ được ban hành, giao trách nhiệm cho các tỉnh thành đảm bảo 100% số người nhiễm HIV trên địa bàn có BHYT và huy động nguồn lực địa phương để hỗ trợ kinh phí mua BHYT và phần đồng chi trả thuốc kháng HIV (thuốc ARV). Đến tháng 6/2018 đã có hơn 85% người nhiễm HIV đang tham gia điều trị HIV có thẻ BHYT. Phần lớn (382/429) các cơ sở điều trị HIV đã hoàn tất quá trình kiện toàn và ký được hợp đồng với Bảo hiểm Xã hội Việt Nam để cung cấp dịch vụ điều trị kháng HIV bằng nguồn BHYT. Nhiều biện pháp nhằm khắc phục những khó khăn trong việc tiếp cận và tham gia BHYT cho người nhiễm HIV đã được triển khai, như khắc phục khó khăn do thiếu giấy tờ tùy thân hay thiếu khả năng chi trả BHYT. Tuy vậy, những lo ngại vẫn chưa được giải tỏa hết trong khi thời điểm bắt đầu cung cấp dịch vụ điều trị kháng HIV qua BHYT đang tới gần. Tất cả các bên hữu quan vẫn đang tiếp tục cùng nhau nỗ lực để bảo đảm mọi người nhiễm HIV đều tiếp cận được đến dịch vụ điều trị HIV có chất lượng với nguồn BHYT.
“Đáp ứng với HIV là một cấu phần quan trọng góp phần thực hiện mục tiêu Bao phủ chăm sóc sức khỏe toàn dân, đồng thời cũng là một điều kiện để đạt được mục tiêu này. Việc chuyển điều trị kháng HIV sang nguồn BHYT là điều thiết yếu để bảo đảm tài chính bền vững nhưng đồng thời, việc bảo đảm nguồn nhân lực y tế bền vững cho công tác điều trị HIV và cung ứng dịch vụ điều trị thân thiện, có chất lượng tốt cũng không kém phần quan trọng.” Bà Marie-Odile Emond, Giám đốc quốc gia của UNAIDS phát biểu.
Ts. Park Kidong, Trưởng đại diện của Tổ chức Y tế Thế giới tại Việt Nam nhấn mạnh: “Đáp ứng với HIV ở Việt Nam, bao gồm việc hoàn thành các chỉ tiêu 90-90-90 là một ưu tiên quốc gia trong các nỗ lực chung hướng tới thực hiện Bao phủ chăm sóc sức khỏe toàn dân. Bảo đảm dịch vụ y tế có chi phí hợp lý và đầu tư đúng mức cho các cơ sở chăm sóc sức khỏe ban đầu để nâng cao năng lực hệ thống là vô cùng quan trọng. Chúng ta cần nỗ lực nhiều hợn nữa để lấp đầy các khoảng thiếu hụt hiện tại.”
Một đánh giá mới đây của Tổ chức Y tế Thế giới về tiến độ thực hiện Bao phủ chăm sóc sức khỏe toàn dân ở các quốc gia trong khu vực Tây Á cho thấy Việt Nam đang có những bước tiến khả quan, bao phủ chăm sóc các nhu cầu y tế cơ bản hiện đã đạt 73%. Tuy nhiên, vẫn còn khoảng 5% hộ gia đình phải chi hơn 25% thu nhập cho chăm sóc sức khỏe.
“Hiến pháp Việt Nam đã qui định mọi người dân đều có quyền được chăm sóc sức khỏe. Mục tiêu của chúng ta là mọi người dân Việt Nam, đặc biệt là những người dân nghèo và dễ bị tổn thương, đều được nhận các dịch vụ y tế mà họ cần, mà không phải chịu gánh nặng về chi phí. Đây là điều kiện thiết yếu để thực hiện tiến bộ xã hội và công bằng.” Bà Nguyễn Thúy Anh, Chủ nhiệm Ủy ban các vấn đề xã hội của Quốc hội khẳng định.
Năm 2017, Ban chấp hành trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam đã thông qua Nghị quyết 20/NQ – TW về chăm sóc sức khỏe nhân dân trong tình hình mới, trong đó khẳng định cam kết của Việt Nam đến năm 2030 cơ bản chấm dứt dịch AIDS và Lao và loại trừ sốt rét, và đến năm 2025 đạt 95% bao phủ BHYT trong toàn dân.
